BU ARAŞTIRMA TÜBİDER BİLİŞİM SEKTÖRÜ DERNEĞi 20. YIL KUTLAMALARI ÇERÇEVESİNDE YENİLENMİŞTİR
Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörünün, ülke ekonomisinin büyümesinde, istihdamın ve dünya pazarlarındaki rekabet gücünün artmasında kaldıraç görevi gördüğü ve Türkiye için stratejik sektör olarak konumlandırılması gerektiği dillendirildikçe bilişim kariyerlerinin cazibesi daha da öne çıkmaktadır. Tübider Bilişim Sektörü Derneği olarak bu araştırmayı yapmaktaki amacımız Türkiye’nin her köşesinde, yüzlerce üniversitemizde bilişim-elektronik-robotik-biyomedikal alanlarında halen okuyan birçok öğrencinin, mezun olduğunda iş ararken karşılaşacağı zorluklara bir nebze olsun yardımcı olmaktır. Bu araştırma ile gençlere bilişim mesleklerini, mesleki sorumluluklarını, gereken eğitim ve becerilerini irdeliyor ve iş bulma süreçlerinde nelerle karşılaşacaklarını, ne gibi ücret alabileceklerini gösteriyoruz.
Tübider Bilişim Sektörü Derneği “Bilişim Teknolojileri Meslek Seçimi ve Ücretler” araştırması ilk olarak 2013 yılında Mesleki Yeterlilik Kurumu bilişim meslekleri standartları ve yeterlilikleri çalışması çerçevesinde yapılmıştır. 2017, 2019 ve daha sonra 2020 yılında tekrarlanan araştırma 4,000’den fazla profesyonel ve 200’den fazla şirket çalışanları üzerinde yapılan anket çalışmasına dayalıdır.
Bilişim Teknolojileri farklı alanlardan sürekli büyüyerek birçok kişinin kariyer planında daha çok yer almaya başladı. Bilişim Teknolojileri gün geçtikçe hem donanımların hem de insanların çok daha yetenekli olması gereken bir alana dönüştü. Donanımlar yeni ve çok farklı şeyler yapmaya imkan tanıdıkça bu hıza bizlerin uyum sağlaması önemli hale geldi. 3 boyutlu yazıcılar, sanal gerçeklik gözlükleri ve yapay zeka uygulamaları, giyilebilir teknolojiler, nano teknolojiler ve sayısal medikal robotik cihazlar, büyük data ve nesnelerin interneti uygulamaları günümüzde hızla hayatımızda yer almaya başladılar. Özellikle genç beyinlerin bilişim teknolojileri alanında yeniliklere uyum sağlamaları ve enerjilerini doğru yönde harcamaları en büyük isteğimizdir. Eğer Bilişim Teknolojileri alanında yaşanacak gelişmeleri önceden kestirebilir ve kendi yetenekleriniz doğrultusunda hareket eder ve kendi kendinizi geliştirmeye önem verirseniz, geleceği şimdiden yakalamışsınız demektir.
Bilişim Teknolojileri alanında kariyer planının ilk basamağı kendinizi tanımak, bilgi seviyenizi belirlemek ve yeteneklerinizi keşfetmektir. Gücünüzü ve enerjinizi, doğru alanda kendinizi geliştirme ile tamamlayarak kariyerinize yön verebilirsiniz.
Kendini Tanı – Örnekleri İncele
Önce kendini tanımaktan işe başlamalısınız. Sevdiğiniz bir işte daha başarılı olacağınız şüphesiz. Kod yazmak hoşuna gitmiyorsa programcı olacağım diye uğraşmanız çok doğru olmayabilir. Kod yazmak yalnızca programcı olmak için gerekli bir şart olmamalı da zaten. Örneğin liderlik ve yönetim yeteneğin varsa bir yazılımı projesini yönetebilirsiniz. Kodlama tekniğini öğrenmek her koşulda analitik düşünmeyi geliştirme açısından önemli. Zaten yöneteceğiniz bir sürecin aşamalarını bilmek açısından da konu hakkında biraz tecrübeniz olması önemli. Aslında günlük hayatta yaptığımız her işlem, basamakları açısından düşünüldüğünde bir programın algoritması gibi. Bütün aşamalar birbirine bağlı olarak gerçekleşiyor. BT alanında çok farklı yetenekte kişilere ihtiyaç olduğu şüphesiz.
Örneğin çok iyi kod yazabilen birisini yönetebilecek, ona fikirler verebilecek, sistem analizi yapabilecek ve eğer bir müşteri ile çalışılıyorsa onların isteklerini programcının diline dönüştürebilecek bir kişi olabilirsiniz. Görsel yetenekleriniz varsa bu yeteneğinizi Grafik Tasarım ile tamamlayıp çok iyi bir grafiker olup, yaratıcı grafiklere imza atabilirsiniz. Bazı yetenekler küçük yaşlardan itibaren sizinledir. Bu yakaladığınız yetenekleri keşfetmek kadar doğru bir şekilde ilerletmek de önemlidir. En basitinden bir dolabı kağıt üzerine çizerken derinliği, perspektifi iyi yansıta biliyorsanız bilgisayar üzerinde de iki ve üç boyutlu çizimler yaparken başarılı olmanız olasıdır.
Hayaliniz her ne ise bu alandaki örnekleri mutlaka incelemelisiniz. Bir video portalı oluşturmak niyetindeyseniz YouTube’dan daha iyi olmalısınız. Amerika’yı yeniden keşfetmenize gerek yoktur ama Amerika’nın hiç bilinmeyenlerini insanlara gösterebilirsiniz.
İsteklerinize ve İlgi Alanınıza Odaklanın
Bilişim Teknolojileri çok yönlü bir alandır. Bilişim Teknolojileri dendiğinde oturup bilgisayar başında sabahlara kadar kod yazmak zorunda değilsiniz. Bilişim Teknolojilerinin birçok ayağı bulunmaktadır. Öncelikle bu noktada isteklerinize odaklanmalısınız. Bir donanım mı üretmek istiyorsunuz? Bir donanımı kodlamak mı istiyorsunuz? Web, PC, akıllı cihaz uyumlu yazılım mı geliştirmek istiyorsunuz? BT alanında eğitim mi vermek istiyorsunuz? Belirli alanlarda kişilerin eğitim almaları için eğitim yazılımları mı üretmek istiyorsunuz? Grafik tasarımla mı ilgilenmek hoşunuza gidiyor? Oyun mu yazmak istiyorsunuz? Web üzerinde bir portal oluşturup yeni bir fikir üzerinde çalışmak mı sizi heyecanlandırıyor? Çok daha farklı şeyler olabilir kafanızda… Öncelikle isteklerinizi belirlemeli ve bu isteklerinizi elde etmek için neler yapmanız gerektiğini, kendinizi nasıl geliştirmek gerektiğini bilmelisiniz. Sonrası harekete geçmek ve disipline çalışmaktan ibarettir. İstekleriniz doğrultusunda öğrenmek istediklerinize gereken vakti ayırmanız sonraki aşamada karşınıza çıkacak basamaktır. Bilişim Teknolojileri konusunda ilgiliyseniz, bilgisayar üzerinde temel işlemleri gerçekleştirebiliyor, ofis programlarını yeteri kadar kullanabiliyorsanız diğer programları öğrenme süreniz biraz daha kısalabilir. Öncelikle bilişim teknolojilerinin temelleri konusunda kendinizi geliştirmelisiniz. Öğrenmek istediğiniz, örneğin bir çizim programı ise internet üzerinde yer alan videoları izleyip uzun süre uygulama yapmanız gerekebilir. Daha önceleri sadece kitaplar üzerinden öğrenebileceğiniz birçok yazılımın ücretsiz eğitim programlarını internette bulabilirsiniz. Bir program konusunda uzmanlaşmanız günlük ayırdığınız süreye bağlı olmakla birlikte aylarınızı alabilir. Bu disipline çalışmayı göze almalısınız.
Life is Network – Hayat Bir Ağdan İbarettir.
Elinizi uzattığınızda sizin gibi düşünen ya da size değer katabilecek kişilere ulaşabilmelisiniz. Bunun için öncelikle doğru havuzda olduğunuzdan emin ol. Çalışmak istediğiniz alanın en iyilerine ulaşmaya çalışmalısınız. Onların tecrübelerinden faydalanmalı ve kendi yol haritanızı çizmelisiniz. Çevrendeki insanlar sana farklılık katabilmeli ve sende parçası olduğun ağdaki elemanlara bir değer katabilmelisin.
Haydi, biraz düşün, Neler yapabilirsin? Sosyal medya üzerinden doğru kişiler ile arkadaşlık yapmak son dönemde yapabileceğin en doğru hareket olur. Vaktinizi sosyal medyada en etkin şekilde geçirmenin ve bilişim alanındaki yenilikleri takip etmenin yollarından birisi bu alanın duayenlerini sosyal medyada takip etmek olabilir. Bilgi paylaşımın yoğun olduğu forum sayfalarında günün belirli zamanını geçirmek hem sorularınızın yanıtlarını aramak hem de bilgi sahibi olduğunuz konular hakkında kişileri bilgilendirmeniz açısından önemlidir. Unutmayın ki en iyi öğrenme yöntemlerinden biri de, bildiğiniz konuyu başkalarına anlatmaktır. Anlattıkça daha çok şey öğrendiğinizi ve gözünüzden kaçan noktaları da yakalayacağınızdan emin olabilirsiniz.
Eğitim Planlama
Gerçekleştirmeyi istediğiniz konuda ilk etapta bilginiz olması gerekmez. Bu alanda size yardımcı olabilecek bilgi sahibi kişileri bulabilir, onlarla bir ekip oluşturabilirsiniz. Artık öğrenmenin hızlı ve kolay olduğu bir dünyadayız. Birçok alanda eğitimler internet üzerinden jet hızıyla veriliyor. Örneğin yapmak istediğiniz projeler hakkında Türkçe kaynaklar yoksa hemen İngilizce öğrenmeye başlamalısınız. Hatta İngilizce bu konuda şart diyebiliriz. Bilişim Teknolojileri alanında ilerlemek için iyi seviyede İngilizce öğrenmelisiniz. Okuma, yazma ve yeri geldiğinde İngilizce olarak kendinizi ifade etmeniz globalleşen dünyada çok önemli. Dil bilginiz hem kendinizi geliştirmek, kaynakları daha iyi anlamak hem de yurt dışı bağlantılı bir projede ortak olabileceğiniz anlamına gelebilir. Yapmak istediğiniz projelerde size gereken bilgi donanımına sahip olmanız için doğru eğitimler ile kariyerinize yön vermelisiniz. Örneğin iyi bir grafiker olmaksa hayaliniz piyasadaki popüler grafik tasarım araçlarının hemen hemen hepsini öğrenmelisiniz. Programcı olmaksa hayaliniz bir dil belirleyip o dilde en iyi olmalısınız. İyi bir programcılığın ilk adımı algoritma ve programcılık temelleri konusunda eğitim almaktır. Bir proje yöneticisi olmak için yönetim alanında eğitimler almanın yanı sıra BT alanında birçok alanda bilgi sahibi olmalısınız. Şu anda yaptığınız işi sürdürürken bir sonraki aşamada yapmak istedikleriniz için bir yandan eğitim almayı sürdürmelisiniz. Buradaki altın kural şu ki: Karşınıza çıkacak projelere ve size gelebilecek tekliflere eğitim anlamında hazır ya da hazıra yakın olmalısınız… İlk duyduğunuzda size garip gelebilir ama birçok alanda donanımlı olmanız, sizi gelebilecek tekliflerde aranılan kişi kılar.
Eğitim İmkanları – Sertifikasyon
Bir alanda eğitim almak için etrafınızda ne gibi olanaklar var? Yüz yüze eğitim alabileceğiniz kurumlar ne kalitede? Web üzerinden belirlediğiniz alanla ilgili eğitim alma imkanınız var mı? Bu eğitimlere haftalık ne kadar zamanınızı ayırabilirsiniz? Eğitimde öğrendiğiniz konuları uygulamak için imkanlarınız yeterli mi ya da ne zaman onları da yeterli hale getirebilirsiniz? İngilizce seviyeniz ne durumda?
Sadece eğitim almak çoğu zaman yeterli değildir. İş başvurularından firmalar sizden bilginizi bir diploma, sertifika vb. ile ispatlamanızı isterler. Bazen de sahip olduğunuz sertifika sayesinde iş yerinde ki sorumluluğunuz ve dolayısıyla maaşınız artabilir. Örneğin eğitim departmanında çalışıyorsunuz ama aynı zamanda iş güvenliği uzmanısınız. Şirkette 1 saat fazla kalarak iş güvenliği ile ilgili sorumluluğunuzu gerçekleştirip karşılığından tatmin edici bir ücret alabilirsiniz. Hem şirketiniz yeni bir eleman çalıştırmaktan kurtulur hem de sizin şirketteki yeriniz sağlamlaşır. (Bilişimde geçerli olan sertifikalar için tıklayınız!)
Zaman Yönetimi
Zamanı yönetmek önemlidir. Rutin bir gün boyunca kendinizi takip edin. Gün içerisinde harcadığınız zamanı bir grafiğe dökün! Günün ne kadarını kendinizi geliştirmek için harcadınız? Günün ne kadarında size değer katabilecek kişilerle zaman geçirdiniz? Günün kaç saatini belki size hiç faydası olmayacak boş bilgileri okumak ile geçirdiniz? Sosyal medyadaki arkadaşlarınızın paylaşımlarını sizin kariyerinize mi yoksa fıkra hafızanızı geliştirmeye mi yönelikti? Bugün ne kadar süre ile kendi alanınızda iyi şeyler yapmış kişileri araştırdınız ya da onlarla iletişim kurmak için uğraştınız? Son bir hafta içerisinde sosyal medyada arkadaş olduğunuz kişilerin % kaçı kariyerine yönelikti % kaçı askerlik arkadaşlarınız ?
Okurken Staj – Projelerde Yer Almak Önemli
Daha lise yıllarından itibaren hedefe kilitlenmek önemlidir. Ülkemizde eğitim sisteminde bu çok gerçekleşemese de bazı kişiler lise yıllarından itibaren Bilişim Teknolojileri alanında çalışma kararı almışlar ve lisedeki bölüm tercihlerini bu doğrultuda yapmışlardır. Çok erken yaşlarda yazılım, donanım, web, programlama, grafik vb. alanlar ile bilişim teknolojilerine giriş yapanlar bu alanlar ile lisans yıllarında tanışanlara oranla çok daha şanslıdırlar. Lise yıllarından proje mantığını oturtmuş veya bugünün jargonu ile “maker” hareketlerine dahil olmuş kişiler lisans yıllarında bunlarla vakit kaybetmeden, birçok alanı da 
tanımanın avantajı ile belirledikleri alanda çok daha hızlı kariyer yapma imkânı bulabilirler.
Kendini erken yaşta geliştiren bireylerin üniversitede öğretim görevlilerinin rehberliğinde projelerde yer almaya başlamaları onlar adına büyük bir şanstır. Ülkemizde herkes bir iş yapmak ve bir projede yer almak için mezun olmayı bekler oysaki mezun olmadan birçok tecrübeyi kazanmış ve hatta çalışacağınız şirketi bile belirlemiş olmalısınız. Bunu başarabilmenin bir diğer yolu projelerde çalışmanın yanı sıra stajlardır. Stajlar her ne kadar kişiler için angarya gibi görülse de aslında eğitim almaktan ve bazen bir diplomadan daha değerli olabilir. Şirketler genellikle sizden mezun olduğunuzda iş tecrübesi isterler. Yeni mezunlar genellikle bundan hep şikayetçidirler. İstenen bu iş tecrübesinde sizi bir adım önde kılacak olan şey, yasal stajlar ve sizin kendi bağlantılarınız ile birlikte gerçekleştireceğiniz alanında iyi şirketlerde ekstra stajlardır. Yaptığınız stajlar sayesinde, sektörün iyi firmalarındaki yetenekli çalışanlarından öğrendiğiniz bilgileri görünce haklı olduğumuzu anlayacaksınız. Eğer siz de kendinizi gösterirseniz mezun olduğunuzda çalışacağınız şirket çoktan hazır demektir.
Özgeçmiş Odaklı Olun
Bazen kendinizi geliştirmenin yanı sıra kendinizi iyi yansıtmanız da gerekir. Sizi hiç tanımayan bir şirketi ikna edebilmenin ilk yanı güçlü bir özgeçmişten geçer. Güçlü özgeçmiş dolu dolu bir özgeçmiş demek: Birçok projede yer almak, birçok şirkette staj yapmak, birçok alanda sertifikaya sahip olmak, vb. şeklinde sıralayabiliriz. Yapmış olduğunuz işleri özgeçmişinizde doğru bir şekilde ifade etmek de önemlidir.
Yüz Yüze İş Görüşmelerinde Muhtemel Sorular ve Cevaplama
Yüz yüze yapılan iş görüşmelerinde nezaket kurallarına mutlaka uyun. “Sen” yerine “Siz” kelimelerin tercih edin, hiçbir şekilde “Ya” veya benzeri argo laflar kullanmayın. Çok konuşmayın ve sadece sorulan sorulara net cevaplar verin. Unutmayınız ki İK yöneticileri bazen kasıtlı, kışkırtıcı veya tuzak sorular da sorabilir. Aşağıdaki soruların hepsinin size sorulacağını zannetmeyin, belki benzeri sorular veya sadece bir kısmı da sorulabilir. İş Görüşmelerinde Muhtemel Sorular ve Cevaplar
Özgeçmişinizi hazırladıktan sonra mutlaka dışarıdan bir gözün belki de bir insan kaynakları uzmanının incelemesini veya en azından internetten “Özgeçmiş nasıl yazılır?” şeklindeki makalelerden yardım sağlayabilirsiniz. Özgeçmişinizi hazırlarken sizi hiç tanımayan birisine kendiniz hakkında bilgi verdiğinizi unutmayın ve detayları atlamayın. İlk görüşmede belki kişileri ikna kabiliyetiniz ile büyüleye bilirsiniz ama şirketin sizi iş görüşmesine çağırması özgeçmişinizin iyi olmasından geçer. Örneğin sosyal sorumluluk projeleri size çok şey katar. Referanslarınızı bu projelerde çalışarak edinebilirsiniz.
Gerçekleştiremeyeceğiniz iş görüşmelerine seve seve gidin. Her reddediliş bir sonraki kabul edilmenin ilk adımıdır. Kendinizi bir kişiyi işe alacak insan kaynakları uzmanı olarak düşünün. İşe alacağınız kişinin çok iyi yerlerde birçok referansı olması sizi de çok etkilerdi öyle değil mi? İş aramaya başladığınızda birebir görüşmelerin yanı sıra kariyer sitelerine de özgeçmişinizi eklemeyi ve kendinizi doğru ifade etmeye dikkat edin. Çok istemediğiniz bir şirketten bile görüşme teklifi almışsanız sırf görüşme tecrübesi edinmek ve heyecanınızı yenmek adına bu görüşmelerde bulunun. Gerekirse işi reddedersiniz. Bazen bu görüşmelerde size beklediğinizden çok daha farklı alanlarda çok daha avantajlı teklifler sunulabilir.
Bilişim Meslekleri, Kısa Tanımları ve Minimum Örgün Eğitim
Aşağıdaki tabloda bilişim sektöründe geçerli güncel meslekler, alt meslekler ve yakın alanlardaki birbirinin yerine geçebilecek olanlar, kısa tanımları ve bu meslekler için temel aranan minimum eğitim gereklilikleri gözükmektedir.
Sektörü Tanımaya Çalışın
İş ararken meslek alanlarını, çalışan sayısını, işveren eğilimlerini bilmek önemlidir. Bilişim Sektörü temel olarak iki ana kategoriye ayrılmaktadır. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Teknolojileri. Sektörü daha iyi tanıyabilmeniz için sizlere bilişim sektörüne ait bazı istatistiksel bilgileri vermek isteriz. Grafik 1’de 2018 yılında iş arayanların Anadolu ve İstanbul/Ankara/İzmir şehirlerinde bilişim meslek alanlarına göre dağılımı görülmektedir. Grafik 2’de ise işverenleri çalışanlarda ihtiyaç duyacakları beceriler görülmektedir. Grafik 3’te ise Bilişim Sektöründe çalışanların eğitim seviyesi verilmiştir. (Daha büyük grafik için resim üzerine tıklayınız.!)
TÜBİSAD “Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörü 2018 Yılı Pazar Verileri”raporu verilerine göre sektör, TL bazında bir önceki yıla oranla yüzde 15’lik büyüme ile 131,7 milyar TL’lik hacme ulaştı. İstihdamını 139 bin kişiye çıkaran sektörün ihracatı da, 4,916 milyar TL olarak gerçekleşti.
Bilgi ve İletişim Sektörü toplam istihdamının her yıl yaklaşık %3-4 büyüdüğü ve 2019 için 150-160.000 kişi olduğu hesaplanmaktadır. Bilgi Teknolojileri kategorisi toplam sektör içinde yüzde 66 pay ile yaklaşık 105-110.000 olduğu tahmin edilmektedir. 2019 rakamlarına göre bilişim sektörü Bilgi Teknolojileri kategorisi meslek alanlarında çalışan yüzdeleri Grafik 4’te gösterilmiştir. (Daha büyük grafik için resim üzerine tıklayınız.!)
Bilişim Sektörde çalışanların çoğu Lisans ve Yüksek Lisans mezunudur. Meslek Yüksek Okulu ve Teknik Lise mezunları ise daha çok hizmet ağırlıklı alt mesleklerde çalışmaktadır.
Bilişim Teknolojileri alanında farklı şehirlerde tavsiye ettiğimiz üniversiteler ve ilgili fakülteler listesi için: Tıklayın!
